ŚWITEZIANKA Adama Mickiewicza

„Jakiż to chłopiec piękny i młody? Jaka to obok dziewica?” 

Tak zaczyna się jedna z ballad Adama Mickiewicza pt. ŚWITEZIANKA. Pytania te zadaje narrator, który opowiada historię nieszczęsnego młodzieńca. Narrator obserwuje i komentuje wydarzenia rozgrywające się w lesie, w okolicy jeziora Świteź.

CZAS I MIEJSCE AKCJI: 
Akcja utworu rozgrywa się w nieokreślonym czasie, nad brzegiem jeziora Świteź.
Dziewczyna i strzelec spotykają się prawie każdej nocy pod umówionym modrzewiem.
Pora roku: początek jesieni ("Minęło lato, zżółkniały liścia. I dżdżysta nadchodzi pora".)

BOHATEROWIE:
Bohaterem realistycznym jest młodzieniec, który jest strzelcem w tutejszym borze. Co wieczór spotyka się z tajemniczą dziewczyną, o której nic nie wiadomo: ani skąd pochodzi, ani gdzie nagle znika. 

Świtezianka to postać fantastyczna. Występuje najpierw jako dziewczyna nieufna wobec mężczyzn. W drugiej części utworu okazuje się być nimfą z jeziora Świteź, która tak długo kusi młodzieńca, aż w końcu bohater jej ulega.

NARRATOR:

Jest obserwatorem zdarzeń, próbuje je także komentować ("Ona mu z kosza daje maliny, a on jej kwiatki do wianka"/ pewnie kochankiem jest tej dziewczyny, pewnie to jego kochanka").

Narrator ma ograniczoną wiedzę o świecie przedstawionym, do czego otwarcie się przyznaje ("Kim jest dziewczyna - ja nie wiem").

TREŚĆ BALLADY:
Młody strzelec spotyka się co noc nad brzegami Świtezi z tajemniczą dziewczyną. W końcu młodzieniec prosi ukochaną, by z nim zamieszkała w leśnej chatce. Przysięga jej dozgonną miłość i wierność. Kochanka ostrzega strzelca, że: "Kto przysięgę naruszy, ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy!"
Kiedy strzelec wraca do domu brzegiem Świtezi, ze wzburzonych wód jeziora wyłania się piękna dziewczyna i namawia młodzieńca, by zapomniał o ukochanej. Strzelec ulega pokusie i łamie dane słowo. Kiedy zbliża się do rusałki, rozpoznaje w niej swoją kochankę - w obie dziewczyny wcieliła się Świtezianka, bogini jeziora. Zdradzona kochanka wymierza strzelcowi karę -  ciało młodzieńca pochłania ziemia, a dusza błąka się obok modrzewia, pod którym spotykali się zakochani...

GŁÓWNY MOTYW - WINA i KARA:

Utwór podkreśla, że należy liczyć się z konsekwencjami popełnianych czynów. 

W świecie, w którym żyją bohaterowie panują sprawiedliwe zasady odwołujące się do ludowej moralności - zgodnie z nimi każdy, kto zawinił, zostanie ukarany. Złamanie przysięgi wierności jest zbrodnią, która zasługuje na najsurowszy wyrok. Winy strzelca nie łagodzi nawet fakt, że uległ on czarom i podstępowi istoty nadprzyrodzonej. Strażnikiem moralnego porządku jest w tym świecie natura, którą reprezentuje nimfa z jeziora Świteź - to ona dokonuje zemsty za zdradę.

GATUNEK LITERACKI:

ŚWITEZIANKA jest BALLADĄ, czyli gatunkiem synkretycznym (mieszanym). 

Oznacza to, że łączy cechy trzech rodzajów literackich:

• EPIKI:

- opisy natury, 

- elementy świata przedstawionego, 

- narrator, który opowiada całą historię

• LIRYKI:

- budowa wierszowana (podział na wersy i zwrotki), 

- obrazowanie poetyckie 

(środki stylistyczne: metafory, 

wyrazy dźwiękonaśladowcze, 

epitety i porównania),

- nastrojowość,

- emocjonalność

• DRAMATU:

- rozbudowane dialogi bohaterów

Oprócz synkretyzmu rodzajowego balladę charakteryzują elementy fantastyczne (zjawa Świtezianka czy pośmiertne cierpienia młodzieńca) oraz nawiązania do wierzeń ludowych. W balladzie dwa światy (fantastyczny i realny) przenikają się ze sobą.
Przyroda w balladzie buduje nastrój grozy i tajemniczości, staje się "żywym" bohaterem, który stoi na straży moralności; jest surowym sędzią osądzającym człowieka.

DO POSŁUCHANIA:

a) PROPOZYCJA nr 1: Romantyczna i nowatorska interpretacja "ŚWITEZIANKI" 

w wykonaniu Julii Wieniawy*.

*Podcast Allegro Lektury 2.0 to seria współczesnych interpretacji polskich klasyków w wydaniu znanych artystów i twórców.

b) PROPOZYCJA nr 2: słuchowisko

Twoja Polonistka

Ewelina Majewska